Năm cao nhất, chỉ có hơn 3.000 người học tiến sĩ tại Việt Nam, chiếm chưa đến 50% chỉ tiêu được đề ra. Sự thiếu hụt nghiêm trọng này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của nền khoa học và công nghệ của đất nước.

Hiện nay, Việt Nam có hơn 240 trường đại học, trong đó gần 100 trường đào tạo trình độ tiến sĩ. Mỗi năm, chỉ tiêu dành cho việc đào tạo tiến sĩ dao động từ 5.000 đến hơn 7.000 người trong giai đoạn từ 2019 đến 2024. Tuy nhiên, các trường chưa bao giờ đạt được 50% chỉ tiêu đề ra, dù số lượng nghiên cứu sinh tuyển mới đang có xu hướng tăng dần. Theo số liệu từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm học 2023-2024, các trường tuyển được gần 3.400 nghiên cứu sinh, đạt 47% chỉ tiêu. Các năm trước đó, số lượng tuyển sinh chỉ đạt từ 25% đến 42%.

So với các quốc gia trong khu vực như Malaysia, Thái Lan hay Singapore, quy mô đào tạo tiến sĩ của Việt Nam vẫn còn rất hạn chế. Theo dữ liệu năm 2021, Việt Nam có khoảng 12.000 người đang học tiến sĩ, con số này chưa bằng một phần ba so với Malaysia và Thái Lan, và chỉ bằng một phần chín so với các nước thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD).

Tác Động Của Việc Thiếu Hụt Nghiên Cứu Sinh

Các chuyên gia nhận định, số lượng người học tiến sĩ hiện nay quá ít so với nhu cầu thực tế của nền giáo dục đại học và khoa học công nghệ Việt Nam. Việc thiếu hụt này gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực, đặc biệt là ảnh hưởng đến chất lượng nghiên cứu và sự phát triển lâu dài của các trường đại học.

Ông Jean-Marc Lavest, Hiệu trưởng trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH), cho rằng nghiên cứu sinh là lực lượng then chốt trong chiến lược phát triển của các trường. Sau vài năm đào tạo, họ sẽ trở thành những người đóng góp nhiều ý tưởng, bài báo và dự án khoa học cho nhà trường và đất nước. Phó hiệu trưởng trường Đại học Sư phạm kỹ thuật, Đại học Đà Nẵng, ông Võ Trung Hùng cũng nhấn mạnh vai trò của nghiên cứu sinh trong hoạt động khoa học. Họ là những người triển khai lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và hỗ trợ các giáo sư đầu ngành thực hiện các dự án lớn.

Ngoài ra, số lượng nghiên cứu sinh còn ảnh hưởng đến giá trị thương hiệu và năng lực đào tạo của các trường đại học. Theo ông Nguyễn Ngọc Điện, nguyên Hiệu phó trường Đại học Kinh tế – Luật, Đại học Quốc gia TP HCM, việc có nhiều nghiên cứu sinh là minh chứng cho uy tín và chất lượng giáo dục của một cơ sở đào tạo.

Nguyên Nhân Gây Khó Khăn

Một số rào cản lớn khiến số lượng ứng viên đăng ký học tiến sĩ còn hạn chế. Một trong những nguyên nhân chính là chuẩn đầu vào và đầu ra cao. Ứng viên phải đáp ứng các yêu cầu khắt khe như bằng thạc sĩ hoặc tốt nghiệp loại giỏi, có chứng chỉ tiếng Anh quốc tế, và công bố ít nhất hai bài báo trên các tạp chí khoa học uy tín. Dù Bộ Giáo dục đã nới lỏng một số tiêu chuẩn từ năm 2021, nhiều ứng viên vẫn lựa chọn ra nước ngoài học thay vì ở lại Việt Nam.

Ngoài ra, tác động từ xã hội cũng khiến nhiều người không mặn mà với việc học tiến sĩ. Ở các ngành “hot” như Công nghệ thông tin, sau khi tốt nghiệp cử nhân, nhiều người đã có cơ hội việc làm tốt với mức lương cao, khiến họ ít động lực tiếp tục học lên. Nguồn học bổng dành cho nghiên cứu sinh cũng còn hạn chế, không đủ hấp dẫn người học.

Chi phí học tập kéo dài từ bậc cử nhân lên tiến sĩ cũng là một vấn đề lớn đối với nhiều gia đình. Mất ít nhất bốn năm học đại học, hai năm thạc sĩ và ba năm tiến sĩ, điều này khiến không phải ai cũng có điều kiện theo đuổi con đường học thuật.

Hệ Quả Tiêu Cực Của Việc Thiếu Nghiên Cứu Sinh

Sự thiếu hụt nghiên cứu sinh sẽ gây hậu quả nghiêm trọng cho sự phát triển của các trường đại học và nền khoa học công nghệ quốc gia. Ông Jean-Marc Lavest cho rằng, với con số chỉ từ 1.000-2.000 nghiên cứu sinh mỗi năm, các trường đại học sẽ gặp khó khăn trong việc xuất bản các bài báo khoa học, đăng ký bằng sáng chế, và tham gia hiệu quả vào các bảng xếp hạng quốc tế. Điều này làm giảm đáng kể khả năng cạnh tranh của Việt Nam trên trường quốc tế.

PGS.TS Vũ Hải Quân, Giám đốc Đại học Quốc gia TP HCM, cũng chia sẻ rằng để trở thành đại học nghiên cứu tầm cỡ, số lượng nghiên cứu sinh phải ngang bằng hoặc thậm chí vượt số lượng cử nhân. Nếu duy trì quy mô như hiện nay, trong vài chục năm tới, Việt Nam sẽ khó có thể đạt được mục tiêu trở thành quốc gia có nền khoa học – công nghệ tiên tiến.

Giải Pháp Tăng Số Lượng Nghiên Cứu Sinh

Để giải quyết vấn đề này, ông Jean-Marc Lavest đề xuất cần có một chiến lược tổng thể, trong đó quan trọng nhất là nỗ lực truyền thông từ cấp độ chính phủ về lợi ích của việc học lên thạc sĩ và tiến sĩ. Việt Nam cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế, thông qua các chương trình đồng hướng dẫn luận án, để giữ chân sinh viên ở lại học tập trong nước.

Ông Nguyễn Ngọc Điện cũng khuyến nghị, các trường đại học cần gây dựng uy tín và chất lượng đào tạo, tạo ra môi trường nghiên cứu thân thiện, thu hút người học. Việc xây dựng một cộng đồng nghiên cứu khoa học vững mạnh, trong đó người học cảm thấy có cơ hội phát triển và gắn kết, sẽ giúp nâng cao giá trị thương hiệu của trường và thu hút thêm nhiều nghiên cứu sinh.

Kết Luận

Việc thiếu hụt nghiên cứu sinh không chỉ ảnh hưởng đến các trường đại học mà còn đe dọa sự phát triển của nền khoa học và công nghệ Việt Nam. Để khắc phục tình trạng này, cần có các giải pháp toàn diện từ việc nâng cao chất lượng giáo dục, cải thiện môi trường nghiên cứu, đến việc tăng cường truyền thông và hỗ trợ tài chính cho nghiên cứu sinh. Đồng thời, vẫn phải đảm bảo giữ vững chuẩn đầu vào và đầu ra để đảm bảo chất lượng đào tạo tiến sĩ.